Wojna, groza, makabreska – Ambrose Bierce „Jeździec na niebie i inne opowiadania” (recenzja)


Proza Ambrose’a Bierce’a w Stanach Zjednoczonych jest znana i ceniona, u nas pozostaje on raczej autorem anonimowym. Tematy podejmowane w jego twórczości są ściśle powiązane z biografią autora. Bierce miał spory bagaż traumatycznych doświadczeń. Weteran wojny secesyjnej, z trudnymi relacjami rodzinnymi. Wszystkie te doświadczenia przeniósł na karty swoich dzieł, w których co i rusz pojawiają się motywy ojcobójstwa i matkobójstwa oraz brutalne obrazy wojny. Bierce zakończył swój burzliwy żywot wyjazdem w nieznanym kierunku, podczas którego słuch o nim zaginął.

Jeździec na niebie i inne opowiadania to zbiór tekstów starających się przybliżyć twórczość Ambrose’a Bierce’a polskiemu czytelnikowi. Jest tu grupa opowiadań wojennych, ale także teksty dotyczące zjawisk nadprzyrodzonych, duchów i strachów. Pisarz był prekursorem horroru i inspirował wielu późniejszych twórców. Jego teksty są krótkie, oszczędne w słowach, lecz każde ma swoją wagę. Bierce lubuje się w zaskakiwaniu czytelnika brutalnymi puentami, zahaczającymi o makabrę. Nie brak tu także wisielczego humoru.

Pisarz kreśli przerażające obrazy wojny, w których ludzie z jednej rodziny często walczą po przeciwnych stronach barykady (Jeździec na niebie). Mnie najbardziej zapadła w pamięć Chickmauga (tytuł pochodzi od jednej z bitew wojny secesyjnej). Bierce zestawia w nim beztroską zabawę chłopczyka, który nie rozumie skąd w jego lesie wziął się makabryczny pochód dziwnie ubranych pełzających mężczyzn, z dramatem wojny. Tu nie ma szczęśliwych zakończeń, nadzieje okazują się płonne, a śmierć czyha wszędzie.

Pisarz chętnie porusza tematy związane z toksycznymi relacjami rodzinnymi i czyni to w charakterystyczny dla siebie sposób, z dużą dawką humoru. Dużo mówi o tym choćby tytuł jednego z opowiadań – Moje ulubione morderstwo. Oleum canis to opowieść o upiornej rodzince, która przekształciła mordowanie w niezły interes. Podobnie skonstruowany jest Grób bez dna, oparty na motywie ojcobójstwa i toksycznej matki. Znalazły się tu też przedziwne makabreski jak Czesana krowa, w której pisarz przedstawia dzieje zwierzęcia o wyjątkowo paskudnym charakterze.

Źródłem strachu bywają dzikie zwierzęta – pantery i węże. Jednak nie zawsze jest to strach racjonalny, choć strach rzadko w sumie bywa racjonalny. Chyba najlepiej oddaje to opowiadanie Człowiek i wąż, w którym wyobrażenia biorą górę nad rzeczywistością. To kawał solidnej literatury grozy.

Bierce wybiegał też w przyszłość, tworząc tekst o szalonym naukowcu, konstruującym myślącą maszynę. Skutki rzecz jasna były opłakane (Moxon i jego władca). Nawet gdybym nie wiedziała, że H. P. Lovecraft inspirował się twórczością Bierce’a, to i tak domyśliłabym się tego po Draństwie. To moje ulubione opowiadanie z tego zbioru. Mamy tu zagadkę tajemniczego mordercy, budzące grozę wpisy z dziennika, a wreszcie puentę w której narrator odkrywa, że świat to znacznie więcej niż mu się wydawało i pewne jego aspekty są niemożliwe do odkrycia przez ludzkie zmysły.

Reprezentują one kolory – samodzielne kolory w kompozycji światła – których nie potrafimy dostrzec. Oko ludzkie jest niedoskonałe, obejmuje ledwie kilka oktaw rzeczywistej „skali chromatycznej”. Nie dostałem pomieszania zmysłów; istnieją kolory, których nie widzimy (Draństwo, s. 236-237).

Proza Bierce’a to nie jest lekka rozrywka, lecz podróż na ciemną stronę ludzkiej natury, gdzie czyha koszmar wojny, pierwotny, zwierzęcy strach, zbrodnie i patrzenie w twarz temu, co nieznane. Choć nie są to opowiadania budzące strach, bo sporo w nich czarnego humoru. Za to jest niepokojący klimat, precyzyjna kompozycja i zaskakujące puenty. Czy warto? Dla tych, którzy mają mocniejsze nerwy i lubią literaturę grozy, na pewno jest to książka godna uwagi. 

Wpis w ramach Wyzwania z tytułem u Wiedźmowa głowologia Szczegóły znajdziecie w zakładce Wyzwania.


Autor: Ambrose Bierce

Tytuł: Jeździec na niebie i inne opowiadania

Tytuł oryginalny: The Collected Writings of Ambrose Bierce

Tłumaczenie: Jerzy Krzysztoń

Wydawnictwo: Czytelnik

Liczba stron: 291

Data wydania:  1978

Komentarze

  1. Agnieszka Kaniuk28 marca 2022 09:29

    Na ten moment potrzebuję nieco lżejszej lektury, ale będę miała ten tytuł na uwadze w przyszłości.

    OdpowiedzUsuń

Prześlij komentarz

Popularne posty z tego bloga

Królowa zrodzona z rycerskich marzeń – Feliks W. Kres „Pani Dobrego Znaku” (recenzja)

Obraz
  Puszcza Bukowa to największa knieja Szereru i źródło gigantycznego bogactwa właścicieli wywodzących się ze starożytnego książęcego rodu K.B.I.. Po śmierci bezdzietnego księcia wybucha skandal, ponieważ okazuje się, że dziedziczką fortuny ma być niewolnica Ezena, którą kaprys pana podniósł do godności małżonki. Na domiar złego nie należy ona do gigantycznie drogich Pereł, lecz była wcześniej praczką. No i jest półkrwi Armektanką. Czegoś takiego Dartan z pewnością nie zniesie, a inne gałęzie rodu K.B.I. już szykują pozwy procesowe. Ezena, była niewolnica, nie ma szans na zwycięstwo w sądzie. Jej cel jest jednak zupełnie inny i odmieni oblicze Szereru. W umyśle – ludzkim, bo już nie kocim – tkwiła jakaś potrzeba cudowności. Gotah wiele razy się zastanawiał, dlaczego człowiek nie jest w stanie przyjąć świata takiego, jakim był: rządzącego się swoimi własnymi prawami, dość przecież cudownego, nawet bez latających kamieni i innych dziwów ( Pani Dobrego Znaku. Wieczne Cesarstwo , s. 5...
Czytaj więcej

Z bezmiaru eonów wypełzają – „Koszmary” H. P. Lovecraft, Hazel Heald

Obraz
Koszmary to zbiór pięciu opowiadań H. P. Lovecrafta napisanych we współpracy z Hazel Heald. Cień z Providence zajmował się nie tylko pisaniem własnych tekstów, ale i poprawianiem dzieł innych. Jedną z jego klientek w 1932 roku została Hazel Heald, a opowiadania zawarte w tym tomie są efektem ich współpracy. Tyle że H. P. Lovecraft tak przerobił teksty (a kto wie, może i napisał niemal w całości), iż nie wygląda na to, aby Heald miała na nie większy wpływ. O ile w opisywanym na blogu Kopcu (recenzję znajdziecie TUTAJ ) przynajmniej w jednym przypadku zastanawiałam się nad wpływem Zealii Bishop, tutaj gdybym nie wiedziała, że opowiadania powstały we współpracy z inną osobą, nie przyszłoby mi to do głowy. Zbiór zawiera pięć tekstów – Człowiek z kamienia , Koszmar w muzeum , Skrzydlata śmierć , Z bezmiaru eonów i Koszmar na cmentarzu . Są to opowiadania korzystające z typowych dla Lovecrafta środków wyrazu i chwytów fabularnych. Czyta się świetnie, mają ten typowy dla niego nastrój n...
Czytaj więcej

Los jest nieubłagany – Bernard Cornwell „Excalibur”

Obraz
Nadeszło lato krwi i zemsty. Zdrada Lancelota i Ginewry boleśnie dotknęła Artura, który bezwzględnie stłumił rebelię fałszywego przyjaciela i uwięził niewierną żonę. Nie ma jednak czasu na rozpamiętywanie przeszłości, gdyż saksońscy wodzowie postanowili zakopać topór wojenny i wspólnie zaatakować Brytów. Dawni sojusznicy Artura, obecnie wyznający chrześcijaństwo, nie chcą udzielić pomocy poganom. Tymczasem Merlin i Nimue realizują własny plan. Zgromadzili wszystkie Skarby Brytanii i zamierzają przeprowadzić rytuał przywołania bogów, nie oglądając się na koszty. Stopniowo zaczyna się uwidaczniać rozdźwięk między nimi. Nimue coraz bardziej pogrąża się w szaleństwie i żadna cena nie wydaje się jej zbyt wysoka do zapłacenia. Excalibur to trzecia i ostatnia część Trylogii arturiańskiej Bernarda Cornwella, utrzymana w stylu, jaki znamy z poprzednich tomów. Narratorem jest zbliżający się do kresu życia mnich Derfel, który kiedyś był rycerzem walczącym u boku Artura . Pozwoliło to...
Czytaj więcej

Tylko marzyciele mogą uratować światy – Laini Taylor „Muza Koszmarów”

Obraz
  Życie Lazlo i Sarai nigdy już nie będzie takie samo. Oboje muszą odkryć siebie na nowo, poznać swoje dary i możliwości oraz dokonać trudnych wyborów. Lazlo znalazł się w sytuacji bez wyjścia. Będzie musiał zdecydować, co jest dla niego ważniejsze – życie ukochanej czy mieszkańców Szlochu? Oprócz wątków związanych ze Szlochem autorka wprowadza nową historię, opowiadającą o losach dwóch sióstr Kory i Novy, dorastających na peryferiach świata. Ich trudne życie wypełnione jest marzeniem o tym, że kiedyś, podobnie jak ich matka, zostaną wybrane do służby bojowej imperium. Marzenie o niezwykłej mocy, dzięki której można zasłużyć na ten zaszczyt, spełnia się, lecz nie w ten sposób, jakiego siostry oczekiwały. Muza Koszmarów Laini Taylor to drugi, po Marzycielu , tom dylogii Strange The Dreamer . I właściwie modelowy przykład, jak powinno się kontynuować fabułę. Pierwszy tom był wprowadzeniem do świata, pozwalał poznać bohaterów, drugi daje szerszą perspektywę i wypełnia luki w całe...
Czytaj więcej

Tylko metal ocali świat – Grady Hendrix „Sprzedaliśmy dusze” („We Sold Our Souls ”)

Obraz
Kris Pulaski ma czterdzieści siedem lat i poczucie, że jej życie już się skończyło. Nędzną pracę udało jej się zdobyć tylko dzięki znajomościom brata. A przecież miało być zupełnie inaczej. Kiedyś Kris grała w metalowym zespole Dürt Würk, który stał u progu wielkiej kariery. I to właśnie w noc podpisywania kontraktu mającego wynieść ich na szczyt, wszystko się posypało. Kris niewiele pamięta z tamtych wydarzeń. Pogodziła się z losem, chodzi na terapię i łyka tabletki. Jednak gdy pewnego dnia zauważa plakaty reklamujące trasę koncertową jedynego członka Dürt Würk, który zrobił oszałamiającą karierę, Terry’ego Hunta, budzi się w niej gniew. Porzuca dotychczasowe życie, by odwiedzić pozostałych członków zespołu i dowiedzieć się, co tak naprawdę wydarzyło się przed laty. Sprzedaliśmy dusze Grady’ego Hendrixa to książka, która łączy w sobie elementy grozy z powieścią społeczno-psychologiczną. Autor stara się sportretować stan amerykańskiego społeczeństwa. Postawiona przez niego diagnoza ...
Czytaj więcej