Ania mroku i dramy – „Ania nie Anna”

„Ania z Zielonego Wzgórza” Lucy Maud Montgomery jest jedną z moich ulubionych lektur z dzieciństwa. Przeczytałam całą serię, potem zabrałam się za Emilkę i Pat. Mijały lata, seria zostawiła po sobie wdzięczne wspomnienia, ale więcej już po nią nie sięgałam. Teraz jednak nadarzyła się świetna okazja na niełatwą konfrontację z własnymi sentymentami i utrwalonym w głowie wizerunkiem rudowłosej pannicy w związku z premierą serialu „Ania nie Anna” od Netflixa. Serialu bardzo różnie ocenianego – od zachwytów po gromy ciskane na jego twórców. Ciekawe – pomyślałam – i zabrałam się za oglądanie.

         Już na początku zaznaczam, że nie mam nic przeciwko zmianom wprowadzanym w ekranizacjach przez twórców. Akceptuję, że jest to swego rodzaju interpretacja. Inną sprawą jest jednak, jakie to są zmiany, jak przystają do pierwowzoru, a wreszcie moja osobista ocena wprowadzanych rozwiązań.

Uwaga – recenzja zawiera spoilery, a przeczytanie książki nie jest w tym wypadku wystarczającą ochroną

Współczesność skrzeczy

         „Ania z Zielonego Wzgórza” opierała się na bardzo prostym pomyśle – bezdzietne rodzeństwo postanawia przygarnąć chłopca, by pomógł im w prowadzeniu farmy. Jednak przez pomyłkę dostają dziewczynkę. Ten punkt wyjścia w serialu się zgadza. Ale potem zaczynają się schody.

         Twórcy postawili na uwspółcześnienie powieści Montgomery. W praktyce wyszło to tak, że dostaliśmy bohaterów, którzy zachowują się zupełnie jak ludzie współcześni, ale z niewiadomych przyczyn paradują w kostiumach z epoki. Dobrym pomysłem było wprowadzenie retrospekcji z życia Ani przed tym, jak trafiła na Zielone Wzgórze i pokazanie traumy, z jaką się zmaga. Nie jest to jednak taka nowość, oderwana od tekstu Montgomery, jak się wielu osobom zdaje. W rozmowie z Marylą Ania nie mówi tego wprost, ale można wyczytać między wierszami, że jej życie u poprzednich rodzin, delikatnie rzecz ujmując, dalekie było od ideału. Oczywiście, gdy czytałam powieść jako dziecko, zupełnie umknęło to mojej uwadze.

         Jednak serial nie poprzestaje na tym i to, co na początku wygląda nieźle i wcale nie zaburza ducha powieści, z czasem staje się jego bolączką. Los Ani jest bowiem losem dziewczyny we współczesnej szkole. Jej problemy są typowe dla naszych czasów: wykluczenie z grupy z uwagi na inny status społeczny, problemy z burzą hormonów, rozmowy o miesiączce i seksie, walka o względy najpopularniejszego chłopaka, a w końcu upicie się z koleżanką. Niczym w jakimś kiepskim paradokumencie.

         Bardzo współczesnym wątkiem jest adoptowanie Ani przez Cuthbertów i używanie przez dziewczynkę drugiego nazwiska, co podkreśla jej przynależność do nowej rodziny. Takie wydarzenie nie miało w książce miejsca, dlatego, że w czasach, gdy toczy się akcja Ani, przygarnięcie dziecka na wychowanie nie było tym samym co my współcześnie rozumiemy przez adopcję. Dlatego dla współczesnego, formalistycznego widza, musi być podpis i rodzinna Biblia przechowywana od pokoleń.

         Druga sprawa – pokazywanie sierocińca w jak najczarniejszych barwach. To znowu uwspółcześnienie. W tamtych czasach sierociniec był częstokroć lepszą opcją niż przygarnięcie przez rodzinę, gdzie dziecko traktowano najczęściej jako darmową siłę roboczą.

O feminizmie słów kilka

         Nowa Ania Shirley ma być bohaterką feministyczną. To znaczy, że nie dla niej gotowanie czy zmywanie (biada kobietom, które to lubią, bo to znaczy, że są zacofane). W serialu stale mówi się o dokonywaniu własnych wyborów i nacisku na edukację dziewczynek. Tylko, że ja wcale nie mam wrażenia, że Ania Montgomery nie była feministką. W końcu wątek edukacji w powieści jest kluczowy. Ania spotkała na swojej drodze wiele bohaterek, które ją w tym wspierały i spokojnie mogła się uczyć, rozwijać swoje pasje. W serialu nie pojawia się nowa nauczycielka na miejsce pana Philipsa, która jest tak ważna dla powieściowej Ani, a pani Linde nie rzuca cierpkich uwag na temat poziomu edukacji na wyspie.

Ania od Netflixa musi walczyć o zdobycie wykształcenia, a niesympatyczny pastor wygłasza znamienną opinię, że nauka jest jej niepotrzebna, by być dobrą żoną.

        

         Bardzo bawi mnie dopisana scena, gdy Ania ratuje przed pożarem dom Gillisów i to w dodatku dzięki znajomości… instrukcji przeciwpożarowej. Cóż to, strażacy z Wyspy Księcia Edwarda czytać nie umieli? Nie róbmy z nich idiotów tylko po to, by pokazać, jaką mądrą dziewczynką jest Ania. Po co praktycznie dublować wątek niezwykłego czynu, po którym Shirley zostaje przyjęta do społeczności Avonlea? Czy uratowanie siostry przyjaciółki nie wystarczy?

         A właśnie, Diana. Jeśli już piszemy o książkowym feminizmie, do dziś pamiętam, jak było mi przykro, gdy rodzice Diany zabronili jej dalszej nauki i dziewczynki musiały się rozstać. Dlaczego twórcy serialu nie pociągnęli dalej tego wątku? Serialowa Diana ma kształcić się we Francji. Ech…

        

         Niemal wszystkie ikoniczne sceny z książki wpisują się w serialową narrację – uwspółcześnioną i feministyczną. Wymarzoną sukienkę Ania dostaje, gdy staje się kobietą. Uderzenie Gilberta tabliczką jest nie tyle wynikiem przezwania jej „Marchewą”, co próbą przypodobania się koleżankom, które zabroniły jej z chłopcem rozmawiać. Pomyłkowe poczęstowanie winem Diany zamienia się w regularną libację dwóch dziewczynek.

        

Świat jest pełen dramatów

         Książkowe Avonlea było miejscem bardzo sympatycznym, pełnym ciepła. Owszem, zdarzały się tam nieszczęścia, jak wszędzie, ale bardziej wynikające z omyłek i naturalnych kolei życia, a nie tego, że zło jest nieodłączną częścią ludzkiej natury. W serialu rzeczywistość jest o wiele bardziej mroczna. Na dzieci czyha szereg niebezpieczeństw – Anię na dworcu zagaduje nieznajomy z dość paskudnymi intencjami, Jerry zostaje pobity i okradziony w mieście.

         W samym Avonlea nie jest lepiej. Wybuchają pożary, ludzie umierają, a od nieszczęśliwie zakochanych aż się roi. Gdzie by nie spojrzeć, dramat. Historia Ani gubi gdzieś swoją lekkość, pogodę i optymizm. Pozostaje tylko mrok i drama.

Obsada

         Dobór aktorów jest znakomity. Amybeth McNulty jest wymarzoną aktorką do roli Ani. Shirley nie była klasyczną pięknością i Amybeth z rudymi włosami, masą piegów i ogromnymi oczami świetnie wpisuje się w to, jak wyobrażałam sobie tę bohaterkę. Wizualnie. Bo serialowa Ania nie jest Anią, którą pamiętam z książki. Bywa naprawdę niemiła (pamiętna scena, gdy atakuje Jerry’ego, zazdrosna o swoją pozycję na Zielonym Wzgórzu), pyskata i kompletnie nie zastanawiająca się nad konsekwencjami swoich czynów (rozpuszczanie plotek o koleżance i nauczycielu), które nijak nie można nazwać omyłką.

         Twórcy serialu celowo wpisali w postać sympatycznej dziewczynki z Zielonego Wzgórza mrok, wynikający z traumatycznych doświadczeń. To już nie jest ta radosna trzpiotka, jaką pamiętam. Nowa Ania to dziewczynka dręczona przez całkiem poważne demony i reagująca na nie w sposób uwspółcześniony. Jesteśmy w stanie jej wiele wybaczyć, ale my, a nie ludzie żyjący w tamtych czasach. Znowu twórcy przepisują rzeczywistość Avonlea na miarę naszych czasów.

         Bardzo podobały mi się sceny, gdy Amybeth odtwarza te nieco szalone zachowania Ani – mówienie do siebie, drzew i kwiatów, zatapianie we własnym świecie. Tyle, że w serialowym wydaniu znów te sceny spowija mrok – to ucieczka dziecka od przeszłości i obaw o to, co przyniesie następny dzień. Obaw jak najbardziej uzasadnionych. Rzekoma kradzież broszki kończy się nie odesłaniem Ani do pokoju, a do sierocińca. A to znacząca różnica. Dla mnie wprowadzenie takiej sceny stawia pod znakiem zapytania wiarygodność dalszych relacji między Anią a rodzeństwem Cuthbertów. Czy dziecko po tak traumatycznych przejściach mogłoby przywiązać się do opiekunów, którzy zawiedli je w sposób najgorszy z możliwych? Sądzę, że nie.

          

         Maryla i Mateusz (Geraldine James i R. H. Thomson) są wspaniali. Zwłaszcza zasadnicza Maryla, która ze starej panny nagle staje się matką i z całych sił próbuje sprostać temu wyzwaniu. Tutaj dopisane sceny dopełniają charakteru postaci. Mam tylko wątpliwość co do zmian w wątku nieszczęśliwej miłości Maryli do ojca Gilberta. W książce sama Maryla podkreśla, że stało się tak przez jej głupi upór. W serialu – to wynik rodzinnych zobowiązań. Uważam, że przy tak dużym zacięciu feministycznym warto byłoby zostawić książkową wersję, by uświadomić dziewczynkom, że samodzielne wybory automatycznie nie oznaczają szczęścia. Każdemu zdarza się błądzić.

         Także wątek przyjaźni Maryli z panią Linde (Corrine Koslo) ogląda się świetnie. Jest lekki i chciałabym więcej tego duetu na ekranie.

         Zupełnie zmienioną postacią w stosunku do powieści jest Gilbert (Lucas Jade Zumman). Tutaj jakby zabrakło koncepcji twórcom serialu i Blythe został chłopakiem bez żadnych wad, w którym Ania z miejsca się zakochuje. Bo jakże tu Gilberta nie kochać? Przystojny, inteligentny, troskliwy, a do tego przy pierwszym spotkaniu ratuje dziewczynkę przed dręczycielem.

         Scenarzyści zbliżyli jego postać do Shirley, dopisując mu dramatyczny (a jakże) wątek utraty rodziców. Serialowy Gilbert zostaje sierotą, więc dzieli z Anią bagaż doświadczeń inny niż wszystkie dzieci. Zastanawiam się, jak twórcy zamierzają rozwinąć ten wątek po tym, jak co zrobili w zakończeniu sezonu.

         „Ania nie Anna” wyróżnia się przepięknymi zdjęciami i znakomitą obsadą aktorską. Ale nie jest to ciepła i pogodna historia rudowłosej pannicy, lecz uwspółcześniona wersja opowieści, w której rządzą dramaty i mrok. Jak na mój gust, w netfliksowej Ani jest zbyt mała zawartość Ani stworzonej przez Montgomery.