Najgroźniejszy z wirusów - Rafał Cichowski „Pył Ziemi”

listopada 09, 2017

„Pył Ziemi” to druga powieść Rafała Cichowskiego. Debiutował dobrze przyjętą książką „2049”, która została nominowana do Nagrody im. Janusza A. Zajdla. Nie miałam okazji jej przeczytać, ale po zapoznaniu z opisem skusiłam się na „Pył Ziemi”.

W XXIV w. z Ziemi odleciał statek „Yggdrasil”, na którego pokładzie znajdowało się 17 milionów Ziemian. Byli to wybrani, którzy mieli zapewnić przetrwanie rasie ludzkiej. Błękitna planeta była skazana na zagładę.

Ponad siedemset lat później dwoje z pasażerów „Yggdrasila”, Lilo i Rez, powracają na Ziemię. Ich celem jest odnalezienie Biblioteki Snów, na wpół mitycznego miejsca, w którym zgromadzono ludzkie wspomnienia. Od wypełnienia tej misji zależy przyszłość statku i wszystkich jego pasażerów.

Ku swojemu wielkiemu zaskoczeniu, stwierdzają, że zamiast ruin i popiołów, które spodziewali się znaleźć, Ziemia istnieje i ma się całkiem dobrze, a ludzie wciąż ją zamieszkują. Poszukując Biblioteki
Snów, Lilo i Rez trafią w kilka niezwykłych miejsc – do prymitywnego plemienia, kopii wiktoriańskiego Londynu czy miasta Aurory, którym rządzi bezwzględna królowa Lys.

Trudno przyporządkować „Pył Ziemi” do jednego gatunku. Oczywiście, jest to, jeżeli spojrzeć w najszerszym ujęciu, science fiction mocno ciążące w stronę space opery, ale znajdziemy tu także elementy rodem z kryminału, powieści wiktoriańskiej czy powieści drogi. Autor mówił w wywiadach, że zależało mu na przełamywaniu konwencji. I to dążenie wyraźnie w książce widać – zarówno w miszmaszu gatunkowym, zderzeniu filozoficznych rozmyślań z groteską i komizmem czy rozwiązaniach fabularnych.

Tym niemniej zostało w niej wykorzystane wiele motywów typowych dla science fiction. Zagłada Ziemi; eskapada ocalonych z biletem w jedną stronę; zmiany, jakie zachodzą w ludziach podczas bardzo długiej podróży, co ostatecznie sprawia, że stają się innym gatunkiem; zetknięcie z nieznaną formą życia; niekontrolowana ewolucja SI; światy alternatywne; a wreszcie całkowite i permanentne podpięcie do sieci. Możesz być pełnoprawnym członkiem społeczeństwa tylko wtedy, gdy zgodzisz się zupełnie zrezygnować ze swojej prywatności. W innym wypadku zasilisz szeregi wykluczonych.

Fabuła „Pyłu Ziemi” jest kompletnie nieprzewidywalna. Cichowski, wybierając element, którym chce utrzymać przy sobie czytelnika, postawił na zaskoczenie. Tak że zmienia się tu wszystko. Obraz świata nakreślony w jednej scenie, w drugiej okazuje się już kompletnie nieaktualny. Pół biedy, gdyby taka wolta fabularna miała miejsce raz. Ale nie, ona powtarza się kilkakrotnie. Oczywiście, jest to efekt zamierzony, ale to nie znaczy, że dobrze napisany. Taka gra z konwencjami i czytelnikiem jest wspaniałą sprawą, ale trzeba się przy tym wykazać sporymi umiejętnościami, a tego w moim odczuciu, w „Pyle Ziemi” zabrakło. Byłam zwyczajnie zmęczona tymi przeskokami fabularnymi i faktem, że fabuła zmierzała w stronę niekontrolowanego chaosu.

W ekscytowaniu się powieścią nie pomagają także bohaterowie, którzy są słabo nakreśleni. Narratorem jest Rez, który spogląda na świat z charakterystycznym poczuciem humoru, co akurat jest fajnym zabiegiem. Ale o samym Rezie dowiedziałam się w trakcie lektury zaskakująco mało. Owszem, pojawił się długi fragment, w którym Rez opowiadał o sobie i wyjaśniał parę spraw ze swojej przeszłości, ale taka uderzeniowa dawka informacji w jednym miejscu nie jest dobrym rozwiązaniem.

Jeszcze mniej dowiadujemy się o Lilo, która niby jest drugą bohaterką powieści, ale nigdy nie została dopuszczona do głosu. Egzystuje sobie na obrzeżach fabuły, czasem wymieni w myślach z Rezem jakąś kąśliwą uwagę, ale nie wiem niemal nic o jej planach, poglądach, marzeniach.

Najbarwniejszą postacią jest Jack Nothing, władający repliką wiktoriańskiego Londynu. Barwny, zwariowany, ale ukrywający tragiczne wydarzenia z przyszłości. Ale na to, by rozwinął się w pełni jako bohater, nie ma zwyczajnie czasu. Rzadko piszę, że książka jest za krótka, częściej nawołuję do wyciągania nożyc i przycinania zbędnych fragmentów. Jednak „Pył Ziemi” to przykład powieści, która zdecydowanie powinna być dłuższa. Zabrakło rozwinięcia naprawdę ciekawych pomysłów, poczucia klimatu wiktoriańskiego Londynu czy ultrademokratycznej Aurory. Gdyby książka liczyła więcej stron, można by też wprowadzić retrospekcje, pogłębić charakterystykę postaci. Przydałoby się staranniejsze dopracowanie niektórych wątków, np. śledztwa w sprawie zabójstw prostytutek. Oczywiście, każdy wiktoriański Londyn musi mieć swojego Kubę Rozpruwacza i wprowadzenie tego motywu było jak najbardziej na miejscu. Tyle że zanim się obejrzałam, śledztwo dobiegło końca, a sprawcą okazał się jedyny bohater poboczny, który odsłonił przed Rezem swoje motywy. Sami rozumiecie, że gdy tak się dzieje, to nie jest dobrze. Zresztą w „Pyle Ziemi” nie ma bohaterów przypadkowych. Wszyscy są kluczowymi elementami dla końcowej układanki.

Akcja biegnie do przodu na łeb, na szyję, nie oglądając się za siebie. W pewnym momencie miałam wrażenie, że to jak gra komputerowa. Nie udało się wypełnić misji – reset – i startujemy od nowa bogatsi o poprzednie doświadczenia.

Jest jednak miejsce, którego opis bardzo mi się spodobał, rzekłabym nawet, że zauroczył – Biblioteka Snów. Tutaj Cichowski trafił w punkt. Bardzo dobra koncepcja i dobrze też opisana.

Nie można odmówić autorowi sprawności w operowaniu językiem i plastyczności. Czyta się to dobrze, żargonu naukowego często obecnego w powieściach spod szyldu science fiction jest bardzo mało, a z pewnością nie utrudnia to odbioru powieści. Charakterystyczny, czarny humor dodaje całości smaku. Tym bardziej, że autor nieraz serwuje nam całkiem ciekawe przemyślenia na temat demokracji, ludzkości jako gatunku i prawdopodobnych ścieżek rozwoju. Czasem dokłada odniesienie do współczesnej polityki. A niekiedy jest i jedno, i drugie, jak choćby w miejscu, gdy Jack wspomina o problemach z imigrantami, którzy pracować nie chcą, ale żądają praw i przywilejów. Temat oczywiście obecny w aktualnej debacie publicznej, ale także w historii morderstw prostytutek przez Kubę Rozpruwacza, które miały miejsce w czasie napływu irlandzkich emigrantów do dużych, angielskich miast.

Książkę warto czytać uważnie, gdyż są tam liczne odniesienia. Do najbardziej rzucających się w oczy (przynajmniej moje) zaliczyłabym nawiązania do „Hyperionu” Dana Simmonsa, „Solaris” Stanisława Lema czy prozy Le Guin. Nawet „Gra o tron” się pojawia.

Autor dorzuca swoje trzy grosze w kwestii kondycji ludzkiego gatunku, który, jego zdaniem, jest najgorszym z wirusów w kosmosie. Najpierw unicestwił wszystko, co było na Ziemi, a potem ruszył dalej i gdy tylko natknął się na inną formę życia, postanowił ją zniszczyć. Nie dlatego, że mu zagrażała czy dla wymiernych korzyści. Ot tak, po prostu.

Planeta zaczęła krwawić. Wszystkie gałęzie zaczęły odpływać z dala od wahadłowca. Zabijaliśmy Vittrę, zatruwając wodę. Była dla nas bezużyteczna, skażona przez reakcję organizmu, który żył w absolutnej zgodzie z całym swoim małym światem i nie był przygotowany na morderczego wirusa z kosmosu. Nas (s. 172).

„Pył Ziemi” Rafała Cichowskiego to dziwna książka. Z pewnością niesztampowa, z zaskakującymi, acz nie zawsze trafionymi, rozwiązaniami fabularnymi. Jest w niej kilka dobrych pomysłów, ale nie zostały w pełni rozwinięte. Mimo to nie żałuję czasu poświęconego na jej przeczytanie. Cichowski to autor, którego ścieżkę twórczą warto obserwować.

Odbijam się od dna i ruszam przez ciemność ku powierzchni. Mijam miliardy wspomnień zebranych przez setki lat, wszystkich tych ludzi pogrzebanych głęboko pod ziemią. Dźwigam tonę gorzkiej prawdy. I choć serce ciąży mi niesłychanie, a głowa boli od wpadających na siebie myśli, to wywlekę ten brud na powierzchnię, żeby wszyscy mogli się w nim wytarzać. A później poślemy to prosto na Yggdrasil, z pozdrowieniami dla Linusa Laforet, przywódcy zbędnych ludzi, pyłu zdmuchniętego z Ziemi.Mój śmiech zalewa studnię. Wiem, że w bibliotece powinien panować spokój, ale nie mogę się powstrzymać, gdy myślę o tym, jak bardzo wierzyliśmy w swoją wyjątkowość. W misję przedłużenia gatunku, nasz pieprzony święty obowiązek. Życie jest najwyższą wartością. Człowiek musi mieć cel. Wszystko gówno (s. 250).

Na koniec kilka słów o okładce

Jedna z najładniejszych, jakie widziałam w tym roku. Idealnie w moim guście. Prosta, nie przekombinowana, utrzymana w szaro – czarnej kolorystyce. Niby nic się nie dzieje, ale gdy przyjrzymy się bliżej, dostrzegamy niuanse. Naszą małą planetę i słoje drzewa. Przynajmniej ja obstawiam, że są to słoje drzewa, choć zaprzyjaźniony konsultant stwierdził, że bardziej mu to odcisk palca przypomina. A do tego odrobina pyłu oderwana od kuli ziemskiej. Fajna symbolika – ziemia, drzewo i pył. Wydawnictwu należy się pochwała.

Wpis bierze udział w wyzwaniu „Czytam fantastykę V” z bloga „Magiczny świat książki”.