Moje trzy grosze dla „Wiedźmina” – recenzja pierwszego sezonu serialu od Netflixa

Kadr z serialu Wiedźmin 2019, Netflix

No i stało się. Po długim oczekiwaniu Wiedźmin w nowych szatach od Netflixa trafił pod polskie strzechy. Od razu napiszę na wstępie, że mnie się serial podoba, bawiłam się świetnie podczas oglądania. Nie znaczy to jednak, że nie dostrzegam wad tej produkcji, bo jednak trochę ich jest.

Tekst zawiera spoilery zarówno do książek Sapkowskiego, jak i samego serialu. 

Granica możliwości

Realizowanie serialu na podstawie opowiadań nie jest łatwe. Twórcy mieli do wyboru dwie drogi: albo nakręcić kolejne odcinki jako adaptacje poszczególnych opowiadań, które luźno łączyłyby się ze sobą, albo spróbować połączyć je w jedną narrację. Wybrali to drugie, co więcej, zdecydowali się na wprowadzenie trzech linii czasowych dotyczących Geralta, Yennefer i Ciri. Żeby było zabawniej, poszczególne wątki toczą się na różnych planach czasowych, przeskakują między sobą, a nikt widza o tym nie informuje. Na dodatek bohaterowie się nie starzeją, więc trzeba się samemu domyślić, co, jak i dlaczego. Nielinearna narracja nie jest czymś nowym ani niezwykłym. Jednak trzeba ją dobrze poprowadzić. A w Wiedźminie, zwłaszcza na początku, tak nie jest. Sceny następują po sobie zbyt szybko, nie mamy czasu, by poczuć bohaterów. Znam książki Sapkowskiego, więc dla mnie to nie problem rozpoznać, co i kiedy się dzieje. Nie zmienia to faktu, że ekspozycja serialu mocno kuleje. Oczywiście, po obejrzeniu całości widać, jaki był zamysł twórców na cały sezon, dokąd to zmierzało, ale nie wydaje mi się, żeby takie rozplanowanie początku było dobrym pomysłem.

Adaptacja jest trudną sztuką. Dodatkowo trudną w przypadku książek Sapkowskiego, w których ogromną rolę odgrywają mrugnięcia okiem do czytelnika, postmodernistyczna zabawa ze znanymi motywami i zamieszczanie w tekstach odniesień do naszej rzeczywistości. Warto też zwrócić uwagę, że Sapkowski pisał o ekologii, ochronie ginących gatunków, rasizmie, strachu przed obcymi, zanim te tematy na dobre zadomowiły się w popkulturze. Serial Netflixa próbuje do tego nawiązać, ale zatrzymuje się w połowie drogi. Przy okazji polowania na smoka nie uświadczymy więc dyskusji o potrzebie ochrony rzadkich gatunków. Niby mówi się o rasizmie wobec innych ras, no ale właśnie, głównie mówi, a nie do końca widać to na ekranie. Właściwie pamiętam tylko jedną scenę, w której owa nienawiść nakręcająca spiralę przemocy została pokazana. Gdy Ciri zostaje przygarnięta w obozie dla uchodźców przez szlachciankę, ma ona do pomocy karła, którego traktuje gorzej niż zwierzę. I gdy nadchodzi Nilfgaard, to właśnie ów pogardzany karzeł wbija jej w plecy nóż. Nie obcy najeźdźca, którego tak się obawiała.

Generalnie Wiedźmin od Netflixa jest zgodny z duchem Sapkowskiego, utrzymany w tym klimacie, co książki, ale czasem nie potrafi położyć akcentów w odpowiednim miejscu i wycina właśnie to, co jest najważniejsze. Przykład? Pierwszy odcinek, adaptacja opowiadania Mniejsze zło. Nie ma w nim wzmianki o tridamskim ultimatum, które Renfri postawiła Stregoborowi. Sytuacja bowiem miała się tak: mag siedział w wieży, gdzie Renfri i jej banda nie mogli go dostać i rzecz jasna, wyjść nie zamierzał. Dziewczyna postanowiła zatem, że będzie zabijać niewinnych mieszkańców, chcąc w ten sposób zmusić czarodzieja do opuszczenia bezpiecznego schronienia. To jest sedno mniejszego zła i wyboru, którego Geralt dokonuje w Blaviken. I wtedy, gdy ludzie obrzucają wiedźmina kamieniami, byłoby to mocną puentą, która w serialu nie wybrzmiała.

Kontynuując wątek tego, co w serialu wycięto. W pierwszym odcinku brakuje mi nawiązań do Królewny Śnieżki, które mogłyby ubarwić całą historię i pokazać, jak przewrotnie (a do tego w dwóch wersjach) Sapkowski tworzy retelling tej baśni. Nie jest to może ważne, ale pokazałoby drugie dno wiedźmińskich opowiadań i byłoby rozpoznawalne dla widza w każdym rejonie świata.

No bo słowiańskie nawiązania już tak oczywiste i rozpoznawalne nie są. Trochę bawi mnie spór o słowiańskość Wiedźmina, który niektórych doprowadza do białej gorączki. Czy moim zdaniem elementy słowiańskie w Wiedźminie są? Są, oczywiście, ale sprawa nie jest taka prosta. To nie jest przepisanie jeden do jednego średniowiecznej Polski w magiczny świat, a u Sapkowskiego znajdziemy miszmasz różnych wątków, co także jest charakterystyczne dla jego twórczości. Sporo tu zwłaszcza odniesień celtyckich, ale są też, na przykład, arabskie – jak dżin czy ghule.

Opowiadanie Wiedźmin to wariacja na temat dzieła Zmorskiego Nowa baśń. Strzyga, a pewnemu zaklętemu rycerzowi bardzo blisko do Baśni o stalowym jeżu Jana Brzechwy. Sporo w pisarstwie Sapkowskiego jest nawiązań do Sienkiewicza, Hena czy Kossak. Ale to jest kod kulturowy czytelny w Polsce, a nie dla masowego odbiorcy na całym świecie, któremu serial wszak jest dedykowany. Choć osobiście jestem zawiedziona, że w serialu nie pada genialne Dobranoc – powiedział diabeł, ale są rzeczy nieprzetłumaczalne. Twórcy serialu nie zdecydowali się pójść ścieżką gier i mocno postawić na akcenty słowiańskie, co sądzę, nie byłoby złym rozwiązaniem. Świat z malowanymi chatami, gdzie natkniemy się na południce, północnie i inne stwory znane ze słowiańskiego folkloru, nie byłby złym światem, a zdecydowanie wyróżniłby Wiedźmina wśród innych fantastycznych seriali. 

Coś więcej

Tego nie ma, a teraz przyjrzyjmy się temu, co twórcy dodali od siebie. Przede wszystkim dopisali historie Yennefer i Ciri, które w materiale źródłowym są tylko wspomniane. Historia Yennefer nie jest specjalnie oryginalna, ale pasuje do tej postaci, pokazuje drogę, którą przeszła. Więcej zastrzeżeń mam do wątku Ciri. Bo nie ma w nim tak naprawdę nic ciekawego, a wypadło to, co powinno być – czyli wcześniejsze spotkanie Geralta z Ciri – a to sprawia, że finałowa scena, gdy Lwiątko rzuca się w ramiona wiedźminowi, którego w życiu na oczy nie widziała, trąci fałszem.

Na plus zaliczam pokazanie polityki magów, całych tych zakulisowych rozgrywek, pociągania za niewidzialne sznurki, a także szkolenia w Aretuzie. Ogólnie magia w Wiedźminie przedstawiona jest dobrze, bez zbędnego efekciarstwa, stanowi po prostu część świata przedstawionego. Choć i tu zdarzają się pomyłki. Dlaczego Yen i Vilgefortz tak dziarsko wywijają mieczami, zamiast powalić wrogów dzięki mocy, którą dysponują? No właśnie, nie wiadomo. Pojedynek Vilgefortza z Cahirem to w ogóle nijak się ma do kreacji świata przedstawionego. Tu nawet nie ma o czym rozmawiać, czarodziej powinien załatwić Cahira od razu i po sprawie. Jednym logicznym wytłumaczeniem tej sceny jest fakt, że Vilgefortz robi to specjalnie. Jestem jednak trochę zaniepokojona przepisaniem roli maga względem książek. Mamy tutaj do czynienia z poważną ingerencją w kanon. Vilgefortz zbudował bowiem pozycję w kapitule właśnie dzięki swojemu postępowaniu w bitwie o wzgórze Sodden. Tutaj jego rola ogranicza się do głupiej walki z Cahirem. Rolę czarodzieja w intrydze zdaje się przejmować Fringilla, z której ust pada nawet słynny cytat o myleniu nieba z gwiazdami odbitymi nocą na powierzchni stawu. Mam nadzieję, że twórcy nie zamienią nam antagonistów. Nie widzę żadnego uzasadnienia, dlaczego miałoby się tak stać. Co jak co, ale u Sapkowskiego silnych kobiet nie brakuje, oprócz czarodziejek mamy przecież między innymi Calanthe, Meve czy Milvę.

Zadziwiający jest też dla mnie fakt, że serial za wszelką cenę chce uczynić z Yennefer najpotężniejszą z czarodziejek, która w pojedynkę wygrywa bitwę i rozstrzyga tym samym o losach świata. To kolejny schemat, w który twórcy serialu niepotrzebnie wpadają. W tym kontekście żal mi też Triss, bo zamiast dopisywać jej sceny, warto byłoby właśnie w bitwie o wzgórze Sodden wykorzystać materiał, który już był. To Triss była bohaterką tej bitwy, uważaną nawet za poległą, Czternastą ze Wzgórza. I to ona była kojarzona z tą bitwą, a nie Yennefer. Serial z niewiadomych przyczyn odwraca tą perspektywę.  

Niespecjalnie podoba mi się nadanie ideologicznego wydźwięku wojnie z Nilfgaardem, który w serialu tworzy banda opętanych ideologią fanatyków. I jeszcze to zestawienie nieokiełzanej magii, czystego chaosu ze stosowaną przez czarodziejów z Północy białą magią, skrępowaną zasadami. To kolejna klisza i wydaje mi się, że niezbyt potrzebna. 

Hmmm

Byłam pewna obaw, jak Henry Cavill odnajdzie się w roli Geralta. Jednak muszę przyznać, że poradził sobie naprawdę dobrze, a jego kreacja jest mocną stroną serialu. Cavill miał pomysł na tę postać. Wykreował wiedźmina, który niby jest neutralny, ale zawsze staje w obronie słabszych, niby nie odczuwa emocji, a widać, że gotowy jest dać się porwać uczuciom. Niby mrukliwy, ale jak trzeba, rzuci ciętą ripostą, a jego hmmm oznacza czasem więcej niż cały dialog. Ostatecznie najlepiej pogadać z Płotką.

A sceny walk z udziałem Geralta (zwłaszcza te z ludźmi, bo z potworami trochę gorzej) są niesamowite. Aż się człowiek zastanawia, czy Cavill nie popijał jakich eliksirów na planie. Tak walczą wiedźmini, moi drodzy. Nie da się opisać, trzeba obejrzeć.

Joey Batey jako Jaskier to czysta poezja. Przystojny, wesoły kobieciarz, obdarzony ogromnym urokiem osobistym i gadający mniej więcej pięćdziesiąt razy tyle, co Geralt. Świetnie się ogląda ich wspólne sceny i chciałabym ich jak najwięcej. Kolejny przypadek Shreka i Osła, ale jakże świetny.

Anya Chalotra jako Yennefer nie do końca mnie przekonuje. Nie wierzę w zgorzknienie tej postaci, pogodzenie się z tym, że życie nie ma już nic do zaoferowania. Chalotra jest zbyt młoda i to widać na ekranie. Nie posiada tej dojrzałości, jak choćby Grażyna Wolszczak, która w moim odczuciu lepiej poradziła sobie z rolą Yen. Że już nie wspomnę, iż twórcy zdecydowali się na inną czarodziejkę niż mamy w książkach – zdecydowanie bardziej emocjonalną, miękką, co nie do końca mi odpowiada. Mam wrażenie, że inne postaci mówią: hej, jaka ta Yennefer jest wredna i podstępna, a kłopot polega na tym, że ja tego w ogóle nie czuję.

Nie podoba mi się także, że twórcy rozbierają ją na siłę, także w scenach, gdy absolutnie nie ma to uzasadnienia. Ale przynajmniej jest chemia między nią a Cavillem. Dobre i to.

Freya Allan zaskakująco dobrze wpisuje się w moje wyobrażenie o Ciri. Bardzo dobra jest Jodhi May jako Calanthe, Adam Levy w roli Myszowora, Björn Hlynur Haraldsson jako Eist i Jeremy Crawford jako Yarpen. Rewelacyjna MyAnna Buring jako Tissaia. Z miejsca wzbudza respekt.

Najgorsza rola – Anna Shaffer jako Triss. Pal licho, że zabrano jej kasztanowe włosy. Ale gdzie jej energia i entuzjazm, gdzie chemia między nią a wiedźminem? To źle wróży tej roli na przyszłość. Fatalna jest Mimi Ndiweni w roli Fringilli. Nie będę się już czepiała zupełnie niezgodnego z książkami wyglądu, ale trudno powiedzieć, żeby jej gra aktorska była choćby poprawna.

Zaskakujący jest Eamon Farren jako Cahir. Dobrze gra tego serialowego, dość psychopatycznego młodzieńca, ale czy będzie sobie umiał poradzić z przemianą? Oto jest pytanie.

Kwestia ceny

Fantasy to gatunek drogi w realizacji i wszelkie braki budżetowe widać na ekranie. Wiedźmin wypada pod tym względem nieźle, choć bez rewelacji. Potwory wyglądają raz lepiej, raz gorzej (okazuje się, że stworzenie złotego smoka to jednak nie taka prosta sprawa). Scenografia i kostiumy (oprócz niesławnych nilfgaardzkich zbroi) zdecydowanie dają radę. Osobiście lubię też kojarzącą się z tym serialem brudną kolorystykę. Widoczki są ładne, a parę razy nawet bardziej niż ładne. I żeby wspomnieć o polskich akcentach, zamek w Ogrodzieńcu, lekko podrasowany w serialu, robi naprawdę duże wrażenie.

Za to muzyka kompletnie do mnie nie trafiła. Daleko jej do ścieżki skomponowanej przez Grzegorza Ciechowskiego do polskiego Wiedźmina. Wyjątek stanowią zadziwiająco popowe ballady Jaskra, które jednak jakoś mi pasują. A od Grosza daj wiedźminowi faktycznie nie można się uwolnić.

Ostatnie życzenie

Myślę, że netflixowy Wiedźmin na duży potencjał. Na razie jest serialem dobrym, ale nierównym. Obok świetnych scen zdarzają się także zaskakująco słabe. Ale drugi sezon potwierdzony. Mam nadzieję, że może być tylko lepiej.