Przez trudy do gwiazd – Stephen Baxter „Proxima”

października 19, 2018

Rok 2166. Yuri Eden budzi się, przekonany, że wrócił na Ziemię. Urodził się niemal sto lat temu, potem umieszczono go w kapsule kriogenicznej i przebudzono tylko na krótko w kolonii na Marsie. Jednak jego marzenia o powrocie do domu zostają szybko i brutalnie rozwiane. Okazuje się, że trafił na ONZ-etowski statek „Ad Astra”, który z ziemskimi kolonistami na pokładzie zmierza na odległą Proximę Centauri, wykorzystując niezwykły napęd ziarnowy.

Ponieważ koloniści nie lecą na kosmiczne peryferia z własnej woli, po dotarciu na miejsce wybucha bunt, a i potem sprawy mają się niewiele lepiej. Podzieleni na małe, liczące najwyżej 14 osób, zespoły muszą zmagać się z życiem na obcej planecie, którą grupa Yuriego ochrzciła mianem Per Ardui. Pomocy udziela im Co1U, autonomiczna jednostka kolonizacyjna. Przymusowa kolonizacja nie idzie jednak w dobrym kierunku. Do głosu dochodzą pierwotne instynkty, ludziom nie chce się budować nowego świata. Zaledwie egzystują, czekając nie wiadomo na co. Tylko Co1U wykazuje entuzjazm i cieszy się z niezwykłych odkryć na Per Ardui.

Drugi wątek Proximy Stephena Baxtera związany jest z niezwykłym źródłem energii znalezionym na Merkurym – ziarnami. Ludzkość nie ma pojęcia czym są, jednak kolejne badania wskazują, że zapewne nie są naturalne i mogą być wytworem starej i potężnej cywilizacji. Technologie oparte na wykorzystaniu ziaren stają się zarzewiem konfliktu między narodami zrzeszonymi pod egidą ONZ oraz Chińczykami. Sporą rolę w tym wątku odgrywa Stef Kalinski, która zajmuje się badaniami nad technologią ziarnową.

W Proximie autor sięga po najbardziej klasyczne tematy science fiction – zasiedlanie obcych planet, zetknięcie z nieznanym, zagrożenie ze strony potężnych Sztucznych Inteligencji, a do tego stawia pytania o rozwój technologii, świata i kondycję rodzaju ludzkiego. Stephen Baxter udowadnia, że te zdawałoby się wielokrotnie ogrywane schematy, wciąż można przedstawić w sposób ciekawy i atrakcyjny.

W jego wizji kolonizowania obcej planety nie ma ekscytacji tym, co nieznane, oraz chęci przeżycia niezwykłej przygody. Jest za to studium ludzi postawionych w ekstremalnej sytuacji. Przymusowi koloniści robią tylko to, co muszą, by przetrwać. Mało ich interesuje obca planeta.

Była to cudowna sprawa, ale zarazem, w jakimś sensie beznadziejnie nudna. Wszak to tylko gleba, czym się tu podniecać? Świadomość, że w ciągu kilkunastu lat wszyscy raczej zginą i nikogo już tu nie będzie, niezależnie od pomysłowości Co1U, uwypuklała jeszcze bezcelowość ich wysiłków. Bywało, że Yuri współczuł Co1U, który pragnął rozmawiać o nowych odkryciach i osiągnięciach, lecz zazwyczaj nikt go nie słuchał (s. 138).

Szybko dochodzi do aktów przemocy, morderstw, kanibalizmu, dają o sobie znać dawne uprzedzenia. I tak małe grupki dzielą się ze względu na płeć, rasę czy orientację seksualną. Nowa perspektywa niczego w ludziach nie zmienia. To, co dzieje się na odległej planecie, ma też przełożenie na zupełnie zmienioną przez katastrofy ekologiczne Ziemię, czy ludzkie kolonie w Układzie Słonecznym. Technologia niewyobrażalnie się rozwinęła, ale ludzie pozostali tacy sami. Beztrosko obchodzą się z rzeczami, o których nie mają pojęcia i wciąż toczą wojny, tyle że już na skalę kosmiczną.

Jeśli człowiek był blisko centrum wydarzeń istotnych dla rodzaju ludzkiego, musiał odczuwać przede wszystkim gorzkie rozczarowanie, widząc, jak w epoce największych w dziejach możliwości dochodzą do głosu odwieczne zmory ludzkości – terytorialna zaborczość, wojowniczość, opór w pokonywaniu kulturowych uprzedzeń czy zwyczajny brak otwartości na cudzy punkt widzenia – i doprowadzają świat do zagłady (s. 460).

Stephen Baxter prezentuje nam także bardzo ciekawy, a przede wszystkim inny nowy świat. Trochę podobny do Ziemi, ale odmienny, gdyż rozwijający się w innych warunkach. Zetknięcie z nieznanym gatunkiem nie wiąże się od razu z komunikacją. Porozumienie z budowniczymi, dziwnym tworem zawieszonym gdzieś pomiędzy światem roślinnym i zwierzęcym, jest niezwykle trudne, wręcz niemożliwe. Tylko robot Co1U, który jakkolwiek by dziwnie to nie zabrzmiało, jest obdarzony największą dozą empatii wśród kolonistów, podejmuje próby zrozumienia obcego. W ten sposób gromadzone są niejasne dane o przeszłości budowniczych, czasach ich świetności, upadku i raju utraconym. Nie są idealni i jak ludzie także zdolni do przemocy – przenosząc się w nowe miejsce, bezlitośnie eliminują mieszkających tam wcześniej pobratymców.

Autor, który ma dyplomy naukowe z matematyki i inżynierii, zadbał o to, by zaprezentowana w Proximie wizja przyszłości nie była fantastyką wyssaną z palca, lecz swe przewidywania oparł na solidnych, naukowych podstawach. I co ważne – uniknął przy tym przeładowania książki naukowym żargonem, który w niektórych książkach spod szyldu hard science fiction potrafi zabić całą przyjemność z czytania. Rzecz jasna, oceniam to z punktu widzenia przeciętnego czytelnika.

Proxima Stephena Baxtera nie oferuje szalonej i ekscytującej podróży przez kosmos. Mamy za to do czynienia z wiarygodnym psychologicznie opisem ludzi zagubionych w obcym świecie, którzy jednak nie potrafią wyrzec się swoich wad i uprzedzeń. Do tego przełomowe odkrycia, nieznana technologia, zagadki na kosmiczną skalę, pozostające w ukryciu, ale sprawujące wielką władzę Sztuczne Inteligencje i mocarstwowa polityka, prowadząca do konfliktu. Akcja Proximy na początku toczy się spokojnie, ale wraz z kolejnymi stronami i upływem czasu (fabuła obejmuje ponad pięćdziesiąt lat) tempo wzrasta, a wszystkie elementy zgrabnie się ze sobą łączą. Dawno nie czytałam tak dobrej powieści science fiction i szczerze ją polecam. Stephen Baxter bazuje na założeniach hard science fiction, i udowadnia, że ten gatunek wciąż ma czytelnikowi wiele do zaoferowania.

Największa zagadka wciąż jednak przed nami. Mam nadzieję, że na drugą część dylogii – Ultimę – nie będziemy czekać zbyt długo.

Za możliwość przeczytania książki dziękuję Wydawnictwu Zysk i S-ka.