Świat czterech kobiet – Joanna Bator „Gorzko, gorzko” (recenzja)

 

Berta wychowywana jest tylko przez ojca, który od dzieciństwa szkoli ją w przygotowywaniu mięsnych wyrobów. Oprócz pracy dziewczyna namiętnie pochłania podrzędne romanse i marzy o wspaniałym życiu w złotej Pradze. Gdy na jej drodze staje przystojny wędrowny handlarz, który z niejednego pieca chleb jadał, naiwna dziewczyna przepada z kretesem.

Niechciana córka Berty, Barbara, wychowuje się w niemieckim sierocińcu prowadzonym przez siostry zakonne. Potem przychodzi II wojna światowa, a Barbara trafia do polskiej rodziny. Zawsze chowa się po kątach, przekonana, że na nic w życiu nie zasługuje i chomikuje fanty na czarną godzinę.

Za to Violetta – przez V i dwa t – ma zupełnie inne oczekiwania. Nigdy nie zadowala się tym, co ma, marzy się jej wielki świat i przystojny gwiazdor, który wreszcie dostrzeże jej ukryty potencjał i zakocha się bez pamięci. Violetta nigdy nie żyje tu i teraz, zawsze czeka na coś, co ma nadejść, zatraca się w złudzeniach i własnej wyobraźni, wiecznie kogoś gra. Do wspaniałego świata, który na nią czeka, nie pasuje córka Kalina, więc zostawia ją pod opieką babci Barbary.

To właśnie Kalina postanawia odkryć nieznaną historię rodzinną, pisaną nie przez mężczyzn, którzy byli nieobecni, lecz przez kobiety.

Gorzko, gorzko Joanny Bator to saga rodzinna rozpisana na cztery pokolenia i portrety czterech zupełnie różnych bohaterek. Mimo odmiennych charakterów w ich losach przeplatają się te same wątki, doświadczenia, traumy. Jest w tym pewne fatum, bo nawet bez znajomości historii rodzinnych i postanowień, że nie powtórzy się błędów matek, córki kończą tak samo. Bator kreuje świat powtórzeń i zapętleń, w którym pojawiają się te same miejsca (nawet jeśli w międzyczasie w związku z wojenną zawieruchą zmieniły nazwy), kolejni członkowie rodzin, te same tematy i motywy. Jest w tym pewien fatalizm podkreślany przez nadawanie postaciom znaczących nazwisk. To od razu nakierowuje czytelnika na rolę, jaką pełnią w opowieści. Czy będą ulotni i piękni jak maj, czy niosący nieszczęście i nie potrafiący się odczepić jak bida czy też niczym papugi przeniosą na innych swoje własne traumy. Trochę w Gorzko, gorzko jest też realizmu czy może myślenia magicznego. Tutaj duchy wrzeszczące za ścianą czy ofiary składane w postaci pączków są częścią rzeczywistości, ale nadają tej prozie specyficzny klimat.

Całość została mocno osadzona w konkretnym czasie historycznym i miejscu. W tle zachodzą procesy przemianowywania dawnych niemieckich nazw na polskie, odchodzenie w niepamięć dawnych mieszkańców. A wszystko to na Dolnym Śląsku – w Unisławiu, Sokołowsku czy Wałbrzychu. Wielka historia nie jest tematem tej powieści, ale w oczywisty sposób wpływa na losy bohaterek.

Gorzko, gorzko, błagały na dwa głosy Barbara i Kalina, zaklinając nie tylko osy, ale wszystkie złe moce, które chciałyby nas użreć teraz i w przyszłości i na wieki wieków amen (s. 549).

Gorzko, gorzko – owo zaklęcie, którego Barbara uczyła Kalinę, nie pomogło w uniknięciu dramatycznych chwil. I nie tylko im, bo Bator w szerszym tle przedstawia także losy innych bohaterek – służącej, matki, która straci wszystkich synów na wojnie czy kobiet zamieszkujących w kamienicy przy placu Górnika. Mężczyźni w ich życiu, jeżeli już zostają na dłużej, są raczej przeszkodą niż pomocą, a kobiety jakoś próbują sobie z nimi radzić.

Książka Bator jest ciekawa także pod innym względem, bo w tej kobiecej sadze właściwie nie ma miłości. A przynajmniej nie jest ona taka, do której się przyzwyczailiśmy. I nie chodzi tylko o relacje erotyczne, ale także, a może przede wszystkim, miłość matczyną. Ona trwa gdzieś w niedopowiedzeniach.

Bator zdecydowała się na zabieg pisania fragmentów dotyczących poszczególnych bohaterek w nieco inny sposób. Najbardziej charakterystyczny jest związany z Violettą, bo zmanierowany, rozedrgany, przesadnie ekscytujący, dokładnie taki jak sama bohaterka. A przy okazji typowy dla tanich pisemek zajmujących się sensacjami. Styl rozdziałów Barbary jest suchy, niemal reporterski. To proza bardzo sensualna, nie brak w niej erotyzmu czy naturalistycznych opisów uboju zwierząt i szykowania z nich kiełbas.

Gorzko, gorzko Joanny Bator to historia czterech kobiet, skomplikowanych relacji między nimi i światem. Nie brak tu poczucia fatalizmu, a w świetnie skonstruowanych bohaterkach niejedna z nas odnajdzie kawałek siebie.


Autor: Joanna Bator

Tytuł: Gorzko, gorzko

Wydawnictwo: Znak

Liczba stron: 654

Data wydania:  2020

Komentarze

  1. Agnieszka Kaniuk4 marca 2022 07:23

    Przeczytanie tej książki planuję już od dłuższego czasu i na pewno kiedyś to zrobię.

    OdpowiedzUsuń

Prześlij komentarz

Popularne posty z tego bloga

Tylko marzyciele mogą uratować światy – Laini Taylor „Muza Koszmarów”

Obraz
  Życie Lazlo i Sarai nigdy już nie będzie takie samo. Oboje muszą odkryć siebie na nowo, poznać swoje dary i możliwości oraz dokonać trudnych wyborów. Lazlo znalazł się w sytuacji bez wyjścia. Będzie musiał zdecydować, co jest dla niego ważniejsze – życie ukochanej czy mieszkańców Szlochu? Oprócz wątków związanych ze Szlochem autorka wprowadza nową historię, opowiadającą o losach dwóch sióstr Kory i Novy, dorastających na peryferiach świata. Ich trudne życie wypełnione jest marzeniem o tym, że kiedyś, podobnie jak ich matka, zostaną wybrane do służby bojowej imperium. Marzenie o niezwykłej mocy, dzięki której można zasłużyć na ten zaszczyt, spełnia się, lecz nie w ten sposób, jakiego siostry oczekiwały. Muza Koszmarów Laini Taylor to drugi, po Marzycielu , tom dylogii Strange The Dreamer . I właściwie modelowy przykład, jak powinno się kontynuować fabułę. Pierwszy tom był wprowadzeniem do świata, pozwalał poznać bohaterów, drugi daje szerszą perspektywę i wypełnia luki w całe...
Czytaj więcej

Królowa zrodzona z rycerskich marzeń – Feliks W. Kres „Pani Dobrego Znaku” (recenzja)

Obraz
  Puszcza Bukowa to największa knieja Szereru i źródło gigantycznego bogactwa właścicieli wywodzących się ze starożytnego książęcego rodu K.B.I.. Po śmierci bezdzietnego księcia wybucha skandal, ponieważ okazuje się, że dziedziczką fortuny ma być niewolnica Ezena, którą kaprys pana podniósł do godności małżonki. Na domiar złego nie należy ona do gigantycznie drogich Pereł, lecz była wcześniej praczką. No i jest półkrwi Armektanką. Czegoś takiego Dartan z pewnością nie zniesie, a inne gałęzie rodu K.B.I. już szykują pozwy procesowe. Ezena, była niewolnica, nie ma szans na zwycięstwo w sądzie. Jej cel jest jednak zupełnie inny i odmieni oblicze Szereru. W umyśle – ludzkim, bo już nie kocim – tkwiła jakaś potrzeba cudowności. Gotah wiele razy się zastanawiał, dlaczego człowiek nie jest w stanie przyjąć świata takiego, jakim był: rządzącego się swoimi własnymi prawami, dość przecież cudownego, nawet bez latających kamieni i innych dziwów ( Pani Dobrego Znaku. Wieczne Cesarstwo , s. 5...
Czytaj więcej

Z bezmiaru eonów wypełzają – „Koszmary” H. P. Lovecraft, Hazel Heald

Obraz
Koszmary to zbiór pięciu opowiadań H. P. Lovecrafta napisanych we współpracy z Hazel Heald. Cień z Providence zajmował się nie tylko pisaniem własnych tekstów, ale i poprawianiem dzieł innych. Jedną z jego klientek w 1932 roku została Hazel Heald, a opowiadania zawarte w tym tomie są efektem ich współpracy. Tyle że H. P. Lovecraft tak przerobił teksty (a kto wie, może i napisał niemal w całości), iż nie wygląda na to, aby Heald miała na nie większy wpływ. O ile w opisywanym na blogu Kopcu (recenzję znajdziecie TUTAJ ) przynajmniej w jednym przypadku zastanawiałam się nad wpływem Zealii Bishop, tutaj gdybym nie wiedziała, że opowiadania powstały we współpracy z inną osobą, nie przyszłoby mi to do głowy. Zbiór zawiera pięć tekstów – Człowiek z kamienia , Koszmar w muzeum , Skrzydlata śmierć , Z bezmiaru eonów i Koszmar na cmentarzu . Są to opowiadania korzystające z typowych dla Lovecrafta środków wyrazu i chwytów fabularnych. Czyta się świetnie, mają ten typowy dla niego nastrój n...
Czytaj więcej

Tylko metal ocali świat – Grady Hendrix „Sprzedaliśmy dusze” („We Sold Our Souls ”)

Obraz
Kris Pulaski ma czterdzieści siedem lat i poczucie, że jej życie już się skończyło. Nędzną pracę udało jej się zdobyć tylko dzięki znajomościom brata. A przecież miało być zupełnie inaczej. Kiedyś Kris grała w metalowym zespole Dürt Würk, który stał u progu wielkiej kariery. I to właśnie w noc podpisywania kontraktu mającego wynieść ich na szczyt, wszystko się posypało. Kris niewiele pamięta z tamtych wydarzeń. Pogodziła się z losem, chodzi na terapię i łyka tabletki. Jednak gdy pewnego dnia zauważa plakaty reklamujące trasę koncertową jedynego członka Dürt Würk, który zrobił oszałamiającą karierę, Terry’ego Hunta, budzi się w niej gniew. Porzuca dotychczasowe życie, by odwiedzić pozostałych członków zespołu i dowiedzieć się, co tak naprawdę wydarzyło się przed laty. Sprzedaliśmy dusze Grady’ego Hendrixa to książka, która łączy w sobie elementy grozy z powieścią społeczno-psychologiczną. Autor stara się sportretować stan amerykańskiego społeczeństwa. Postawiona przez niego diagnoza ...
Czytaj więcej

Los jest nieubłagany – Bernard Cornwell „Excalibur”

Obraz
Nadeszło lato krwi i zemsty. Zdrada Lancelota i Ginewry boleśnie dotknęła Artura, który bezwzględnie stłumił rebelię fałszywego przyjaciela i uwięził niewierną żonę. Nie ma jednak czasu na rozpamiętywanie przeszłości, gdyż saksońscy wodzowie postanowili zakopać topór wojenny i wspólnie zaatakować Brytów. Dawni sojusznicy Artura, obecnie wyznający chrześcijaństwo, nie chcą udzielić pomocy poganom. Tymczasem Merlin i Nimue realizują własny plan. Zgromadzili wszystkie Skarby Brytanii i zamierzają przeprowadzić rytuał przywołania bogów, nie oglądając się na koszty. Stopniowo zaczyna się uwidaczniać rozdźwięk między nimi. Nimue coraz bardziej pogrąża się w szaleństwie i żadna cena nie wydaje się jej zbyt wysoka do zapłacenia. Excalibur to trzecia i ostatnia część Trylogii arturiańskiej Bernarda Cornwella, utrzymana w stylu, jaki znamy z poprzednich tomów. Narratorem jest zbliżający się do kresu życia mnich Derfel, który kiedyś był rycerzem walczącym u boku Artura . Pozwoliło to...
Czytaj więcej