Raz na zawsze król – Bernard Cornwell „Zimowy monarcha”

Zdarzyło się to w krainie zwanej Brytanią – tak brzmi pierwsze zdanie Zimowego monarchy Bernarda Cornwella, pierwszego tomu Trylogii arturiańskiej. Autor przedstawia w niej własną wersję opowieści o królu Arturze. Jest to postać, która niezwykle mocno wrosła w naszą kulturę, choć nawet nie wiadomo, czy istniał on naprawdę. Jest jednak dość prawdopodobnym, że na przełomie V i VI wieku żył jakiś dzielny wódz/król o imieniu Artur, który zahamował saksońską nawałę na ziemię Brytów.

Narratorem u Cornwella jest Derfel, kiedyś rycerz, a obecnie mnich w chrześcijańskim klasztorze, który na życzenie królowej Igraine spisuje swoje wspomnienia o panowaniu Artura. Czyni to w tajemnicy przed biskupem Sansumem, który uważa, że wszelka pamięć o nim powinna zaginąć. Derfel to postać z wczesnych wersji legend arturiańskich. Wiadomo o nim niewiele – kiedyś był rycerzem, a potem został mnichem. W Zimowym monarsze to Sakson, który po napadzie na rodzinną wioskę został złożony w ofierze Belowi, ale wyszedł cało z wilczego dołu. Potem został przygarnięty i wychowany przez Merlina, który uważał go za wybrańca bogów i chętnie opiekował się takimi dziećmi. Derfel uczył się także władania mieczem i w ten sposób znalazł się przy boku Artura, gdzie szybko udowodnił swoją wartość i zdobył przydomek Cadarn – ‘potężny’ – oraz lordowski tytuł.

Taki sposób narracji wpływa oczywiście na całą historię. Sam Derfel nie ukrywa, że czasem przeinacza fakty, pomija coś lub dodaje, by opowieść stała się ciekawsza. Ma też tę przewagę, że wie, co wydarzyło się potem, dostrzega wydarzenia, które na zawsze zmieniły bieg historii. Stąd też cała historia przebiega w przeczuciu nieuchronnej klęski, która rozpoczęła się w dniu, gdy Artur poślubił Ginewrę.

Przeznaczenie, jak powtarzał zawsze Merlin, jest nieubłagane. Jakże tragiczne były konsekwencje tej pospiesznej ceremonii na kwiecistej łące przy strumieniu! Zginęło tak wielu ludzi. Przelano tyle krwi i łez, że powstałaby z nich wielka rzeka. Czas jednak goi rany. Potoki łez spłynęły do ogromnego morza i mało kto już pamięta, jak to się wszystko zaczęło. Nadeszły w końcu dni chwały, lecz ponieśliśmy niepowetowane straty. A spośród wszystkich ludzi, którzy odczuli następstwa tego, co zdarzyło się na słonecznej polanie, najwięcej wycierpiał Artur (s. 260-261).

Kluczową sprawą dla rettelingów są autorskie pomysły na świetnie znane wydarzenia i postacie. A trzeba przyznać, że Cornwell przedstawił ich w Zimowym monarsze całkiem sporo. Zdecydowanie poszedł w stronę powieści historycznej, choć spokojnie, Merlina, Morgany i Nimue także nie mogło zabraknąć. Odrzucił idealistyczne i tym samym nierealne wyobrażenia z legend na rzecz bohaterów z krwi i kości. Artur wciąż pozostaje zagadką. Na pewno jest człowiekiem, który umie zaskarbić sobie szacunek i miłość innych ludzi, ale targają nim sprzeczne ambicje. Z pewnością nie jest pozbawiony wad. I w wielu przypadkach musi podejmować nie takie decyzje, jakie by chciał, lecz jakie może podjąć. W morzu wrogów musi wybierać i płacić za to wysoką cenę.

Kapitalny jest Lancelot, który bardzo odbiega od klasycznych wyobrażeń. Owszem, jest niezwykle przystojny i bohaterski do szaleństwa – ale to drugie tylko w pieśniach, za których układanie hojnie płaci. W Zimowym monarsze Lancelot to odpychająca postać. Wobec potężnych uroczy, a dla słabszych bezwzględny. Bierze wszystko, co tylko mu się zamarzy i nie cofnie się nawet przed gwałtem czy skrytobójstwem.

Równie niesympatyczna jest Ginewra, choć muszę przyznać, że ja akurat ogólnie nie lubię tej postaci. W wersji Cornwella to niezwykle ambitna osoba, która nienawidzi wszystkiego, co brzydkie i pospolite.

No i wreszcie on, Merlin. Najpotężniejszy z druidów, mistrz oszustw i przebieranek, pochłonięty własnymi obsesjami, które mają sprawić, że do Brytanii powrócą dawni bogowie. Sprawia wrażenie trochę szalonego, ale jak wiadomo, szaleństwo w tamtych czasach nie było uważane za coś złego, wręcz przeciwnie.

Jesteśmy pionkami w rękach bogów, ale jeśli się przed nimi otworzymy, możemy stać się uczestnikami gry, a nie jej ofiarami. Szaleństwo ma sens! To dar bogów, który jak wszystkie ich dary ma swoją cenę (s. 429).

Bardzo podoba mi się sposób, w jaki autor rozwiązał kwestię magii. Bo i ona, i bogowie, są obecni w powieści, a jednak ich nie ma. Druidzi rzucają zaklęcia, przepowiadają przyszłość i szukają kontaktu z bogami, ale to wszystko kwestia wiary. Fantastycznych stworzeń tu nie uświadczycie. Brytania jest miejscem poważnych religijnych konfliktów. Walczą ze sobą nie tylko chrześcijanie i druidzi, ale także przedstawiciele kultów przywleczonych przez Cesarstwo Rzymskie – Mitry czy Izydy.

W ogóle świat przedstawiony w powieści jest niezwykle  niespokojny i burzliwy. Nadszedł czas zmian. Rzym, który zdawał się wieczny, upadł. Ludy walczą o nowe terytoria. Wszystko się zmienia, nie ma nic stałego. Na porządku dziennym są wojny, napady, morderstwa i gwałty. Brytania kipi niczym kocioł i wiadomo, że stare musi odejść, że narodzi się coś nowego, innego. Takie miejsca jak Ynys Trebes, w których przechowywane są skarby starożytnej wiedzy, upadają.

Wszędzie panują ciemności. Ogarniają wszystko. Niebawem pogrąży się w mroku Armoryka, potem Benoic, Broceliandia i Brytania. Nie będzie już praw, ksiąg, muzyki, sprawiedliwości, pozostaną tylko barbarzyńcy, którzy zasiadają przy ogniskach i planują, kogo zabić następnego dnia (s. 328).

Jestem absolutnie oczarowana Zimowym monarchą Bernarda Cornwella, który opowiada raz jeszcze o słynnym królu Arturze, jego towarzyszach i wrogach, i czyni to w sposób niezwykle wciągający i ciekawy. Widać ogromne przygotowanie autora, który rzetelnie podszedł do warstwy historycznej. Ciekawe postacie w burzliwych i mrocznych czasach – nic więcej mi do szczęścia nie trzeba.

Wspomnę jeszcze o pięknej edycji książki przygotowanej przez Wydawnictwo Otwarte. Kolorystycznie mamy do czynienia z kombinacją tylko trzech barw na okładce – czerni, bieli i złota (plus złota wstążka w środku służąca jako zakładka) i wygląda to niezwykle elegancko.

Autor:  Bernard Cornwell

Tytuł:  Zimowy monarcha     

Tytuł oryginalny: The Winter King   

Cykl: Trylogia arturiańska

Tłumaczenie: Jerzy Żebrowski

Wydawnictwo: Otwarte

Liczba stron: 608

Data wydania: 2017