Baba Jaga i Bestia – Naomi Novik „Wybrana” („Uprooted”)

Agnieszka mieszka w Dwierniku, małej wiosce położonej w dolinie w królestwie Polnii. Nieopodal rozpościera się złowrogi Bór, tajemnicza siła, która kontroluje mieszkające w nim potworne istoty i raz po raz atakuje ludzkie siedziby, pochłaniając życia i kolejne terytoria. Doliny i jej mieszkańców strzeże przed Borem potężny czarodziej, Smok, mieszkający w odosobnieniu w wieży. Jednak jego pomoc ma swoją cenę – co dziesięć lat zabiera jedną dziewczynę z doliny, by służyła mu w jego wieży.

Agnieszka, niezdarna i niezgrabna siedemnastolatka nie lęka się, że czarodziej ją wybierze. Wszyscy wiedzą, że taki los spotka jej najlepszą przyjaciółkę Kasię, piękną, mądrą i odważną. Lecz gdy przychodzi dzień wyboru Smok zabiera ze sobą Agnieszkę. I szybko okazuje się, że mag się nie myli, a dziewczyna posiada moce o jakich nie miała pojęcia.

Wybrana Naomi Novik to powieść, która łączy opowieści o smokach pożerających dziewice z motywami zaczerpniętymi z baśni Piękna i bestia. Do tego autorka przyznaje się do inspiracji baśnią Agnieszka – Skrawek nieba w wersji Natalii Gałczyńskiej. I osobiście wcale się jej nie dziwię, bo jako dziecko namiętnie czytałam O wróżkach i czarodziejach, zbiór, z którego ów utwór pochodzi. Tak na marginesie – choć Gałczyńska pisze przepięknie, to nie są to słowiańskie utwory, lecz polskie wersje baśni francuskich. Ale swoją drogą, jeżeli ktoś nie zna, polecam.

Oprócz tego mamy egzotyczną dla amerykańskiego czytelnika słowiańską otoczkę, która dla mnie jest bardzo swojska. Bo co może być nieswojskiego w bohaterach o imionach Agnieszka, Kasia, Jerzy czy Janusz? W obchodach dożynek? W wojnach Polnii z Rusją? Babie Jadze?

Naomi Novik potrafi tworzyć piękne, nieco mroczne baśnie z ciekawymi bohaterami i fajnymi pomysłami na wykorzystanie zaczerpniętych z baśni, mitologii i folkloru motywów. Tak było w Mocy srebra, tak jest też w Wybranej (wiem, że data publikacji była odwrotna, ale ja czytałam w takiej kolejności). Tym, co wypadło naprawdę fantastycznie jest sama idea Boru – mrocznej, nienawistnej, a przecież jednak inteligentnej siły, z którą niezwykle trudno jest walczyć. Sceny, w których Bór objawia swoją moc, są plastyczne i mocno oddziałują na wyobraźnię. Przypadł mi też do gustu sposób rozwiązania konfliktu –ostatecznie nie siła, a empatia decyduje o zażegnaniu niebezpieczeństwa.

Bardzo podoba mi się też magia w świecie Novik, która jest skontrastowana także postaciami głównych bohaterów – Agnieszki i Smoka. Magia Smoka i innych czarodziejów jest jak precyzyjna maszyna, zapisana w księgach, opierająca się na dokładności i staranności. Ta, którą włada Agnieszka, ucząc się z zapisków Baby Jagi, jest z gruntu inna. Związana z naturą, trochę chaotyczna, intuicyjna, w której zaklęciami mogą być nawet dziecięce kołysanki. I brawa dla Novik za skorzystanie z tego pozytywnego wizerunku Baby Jagi oraz podkreślenie jej związków z naturą. Agnieszka jest jej następczynią nie tylko dlatego, że włada podobną magią. Nie przywiązuje wagi do strojów i swego wyglądu, tak że dziewczynka z finału powieści widzi w niej właśnie Babę Jagę.

Agnieszka nigdy się nie waha, gdy w grę wchodzi ochrona najbliższych i innych ludzi, i to właśnie ostatecznie decyduje o jej zwycięstwie.

– Nie chcę być rozsądna! – powiedziałam, przerywając ciszę, która zapadła w sali. – A przynajmniej jeśli to oznacza, że mam przestać kochać ludzi. Czy jest coś poza ludźmi, dla czego warto trwać? (s. 325)

Ciekawie jest także na drugim planie, gdzie Novik trochę bawi się z archetypicznymi postaciami bohaterów. W jej ujęciu Kasia, która miała być wybranką Smoka, staje się najdzielniejszą z wojowników, a książę Marek jest dość antypatyczną postacią. Po trochu uosabia ideał rycerski, ale gdy Agnieszka poznaje go lepiej, szybko uwidaczniają się rysy na jego wizerunku. A jednak jest to postać tragiczna, która robi wszystko, by odnaleźć zaginioną matkę – i to prowadzi go do klęski.

Wybrana Naomi Novik to książka, którą z racji nawiązań do polskiej kultury (nawet jeżeli chodzi o polskie wersje francuskich baśni), odbieram w dość specyficzny sposób. Nie jest dla mnie egzotyczna, lecz swojska, odnajduję w niej wiele elementów z baśni z mojego dzieciństwa. Ale Novik nadaje temu nową jakość i tworzy własną historię – o miłości, przyjaźni, walce dobra ze złem, magii. Jak w każdej porządnej baśni. Bo w tym istocie Wybrana jest. Mroczną, poważniejszą, dla dorosłych, ale wciąż baśnią. A ja lubię takie baśnie. 

Autor:  Naomi Novik               

Tytuł: Wybrana

Tytuł oryginalny: Uprooted

Tłumaczenie: Zbigniew A. Królicki  

Wydawnictwo: Rebis  

Liczba stron: 510

Data wydania: 2019