Ciekawostki ze Śródziemia: Trzy Wielkie Opowieści Śródziemia

 

Hobbit Johna R. R. Tolkiena trafił na półki księgarń w 1937 roku, ale nie była to pierwsza historia ze Śródziemia, którą napisał autor. Wręcz przeciwnie, pojawiła się dość późno i stanowiła jakby „odprysk” wielkiej mitologii kształtującej się wokół zupełnie innych opowieści. Należą do nich: Upadek Gondolinu, Beren i Lúthien oraz Dzieci Húrina. Skrócone wersje tych historii znalazły się w Silmarillionie, pełniejsze w trzech odrębnych książkach zredagowanych przez Christophera Tolkiena.

Upadek Gondolinu Tolkien zaczął pisać w 1916 roku w szpitalu w Birmingham, gdzie trafił po tym, jak zapadł na gorączkę okopową podczas walk w czasie I wojny światowej. Historia od początku pojawiła się w niemal pełnym kształcie i mimo że Tolkien pracował nad nią całe życie, to w ogólnym zarysie przetrwała niezmieniona. Po raz pierwszy została odczytana w 1920 roku na zebraniu Klubu Eseistycznego Kolegium Exeter.

To historia dawnej i potężnej cywilizacji zaatakowanej przez hordy przedziwnych wrogów, hybrydy maszyn i potworów. W tej opowieści pojawia się konflikt, który będzie kluczem do mitologii Śródziemia – walka dobra ze złem, która nie ma końca. Sam Tolkien przyznawał, że takie ujęcie tematu miało bezpośredni związek z jego doświadczeniami wojennymi. Mówiono, że I wojna światowa zakończy wszystkie wojny. Tolkien nigdy w to nie wierzył, a świat nieustająco nam przypomina, że miał rację. Przeniesiona do epiki wojna dobra ze złem jest sercem jego mitologii.

Jam jest Odwieczny Król: Melkor, pierwszy i najpotężniejszy z Valarów, który był, zanim powstał świat, jam go bowiem stworzył. Cień mego zamysłu wisi nad Ardą i wszystko, co się na niej znajduje, powoli i nieuchronnie nagina się do mej woli. I nad wszystkimi, których miłujesz, myśl moja ciążyć będzie jak chmura zagłady, aż przywiedzie ich ku ciemności i rozpaczy. Dokądkolwiek pójdą, przyniosą zło. Kiedykolwiek się odezwą, ich słowa okażą się złą radą. Cokolwiek uczynią, obróci się to przeciw nim. Umrą bez nadziei, przeklinając i życie, i śmierć. 

J. R. R. Tolkien Dzieci Húrina, redakcja Christopher Tolkien, przeł. Agnieszka Sylwanowicz, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2007, s. 52.

Historia tworzenia opowieści o dzieciach Húrina  jest najbardziej skomplikowana. Istnieją cztery główne wersje oraz kilka pomniejszych.

1) Túrin Turambar i smok – tekst na pewno istniał już w 1919 roku, a może nawet wcześniej. Tolkien tworzył wtedy zbiór historii zatytułowany Księga zaginionych opowieści.

2) Pieśń o dzieciach Húrina – nigdy nieukończony poemat spisany wierszem aliteracyjnym w dwóch wersjach, które można znaleźć w The Lays of Beleriand. Powstały w latach 1922-1925.

3) Túrin Turambar – opowieść znana z Silmarillionu, bazuje na kilku wersjach, które powstały przed 1937 rokiem.

4) Opowieść o dzieciach Húrina – wersja umieszczona w Niedokończonych opowieściach. Powstawała od 1951 roku, jest najobszerniejsza, ale skupia się na fragmentach.

Sam Tolkien pisał w liście z (prawdopodobnie) 1951 roku:

Są Dzieci Húrina, tragiczna opowieść o Túrinie Turambarze i jego siostrze, Níniel. Głównym bohaterem jest Túrin – postać, o której można by powiedzieć, (jeśli lubi się takie rzeczy, choć nie jest to zbyt użyteczne), że stanowi połączenie Sigurda Wolsunga, Edypa i fińskiego Kullervo.

J. R. R. Tolkien, List do Miltona Waldmana, prawdopodobnie koniec 1951 roku [w:] J. R. R. Tolkien Listy, wybrał i opracował Humphrey Carpenter przy współpracy Christophera Tolkiena, przeł. Agnieszka Sylwanowicz, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2020, s. 206.

To prawda, bowiem łączą się w niej cechy starogermańskich poematów heroicznych, fińskiego eposu i klasycznej greckiej tragedii, a najważniejszym pytaniem jest to o przyczynę i nieuchronność zła. Czym jest los? – pyta mały Túrin, by jako dorosły przybrać imię człowieka nim rządzącego. Lecz fatum i tak go dosięga. Czy jednak jest to wina klątwy Morgotha czy wyborów samych bohaterów?

Opowieść o Berenie i Lúthien to historia mocno związana z życiem Johna R. R. Tolkiena i jego miłością do Edith. Pomysł na nią zrodził się w 1917 roku na leśnej polance porośniętej szalejem w okolicach Roos w Yorkshire. Tolkien był w tym czasie dowódcą Garnizonu Humber, a Edith mu towarzyszyła. Na tej polance Edith tańczyła, a scena tak mocno wryła się w pamięć  pisarza, że stała się inspiracją dla postaci elfki. I choć Tolkien nigdy nie nazywał żony Lúthien, to jednak jego życzeniem było, by na jej nagrobku znalazło się właśnie to imię.

W liście do syna Christophera z 11 lipca 1972 roku napisał:

Wreszcie zająłem się grobem Mamusi […]. Chciałbym umieścić na nim taki napis:

EDITH MARY TOLKIEN

1889-1971

Lúthien

– krótki i nieciekawy, poza imieniem Lúthien, które znaczy dla mnie więcej niż wielość słów: była bowiem (i wiedziała o tym) moją Lúthien.

J. R. R. Tolkien, List do Christophera Tolkiena, 11 lipca 1972 roku [w:] J. R. R. Tolkien Listy, wybrał i opracował Humphrey Carpenter przy współpracy Christophera Tolkiena, przeł. Agnieszka Sylwanowicz, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2020, s. 569.

Po śmierci pisarza na nagrobku obok jego nazwiska pojawiło się także imię Berena.


Opracowano na podstawie:

J. R. R. Tolkien Beren i Lúthien, pod redakcją Christophera Tolkiena, przeł. Katarzyna Staniewska, Agnieszka Sylwanowicz, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2017.

J. R. R. Tolkien Dzieci Húrina, redakcja Christopher Tolkien, przeł. Agnieszka Sylwanowicz, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2007.

J. R. R. Tolkien Listy, wybrał i opracował Humphrey Carpenter przy współpracy Christophera Tolkiena, przeł. Agnieszka Sylwanowicz, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2020.

J. R. R. Tolkien Niedokończone opowieści Śródziemia i Númenoru, przeł. Paulina Braiter, Agnieszka Sylwanowicz, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2019.

J. R. R. Tolkien Silmarillion, pod redakcją Christophera Tolkiena, przeł. Maria Skibniewska, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2017.

J. R. R. Tolkien Upadek Gondolinu, pod redakcją Christophera Tolkiena, przeł. Agnieszka Sylwanowicz, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2019.

John Garth Tolkien i pierwsza wojna światowa. U progu Śródziemia, przeł. Agnieszka Sylwanowicz, Wydawnictwo Zyski S-ka, Poznań 2020.

T. A. Shippey J. R. R. Tolkien. Pisarz stulecia, przeł. Joanna Kokot, Wydawnictwo Zyski S-ka, Poznań 2019.

Komentarze

Prześlij komentarz

Popularne posty z tego bloga

Tylko marzyciele mogą uratować światy – Laini Taylor „Muza Koszmarów”

Obraz
  Życie Lazlo i Sarai nigdy już nie będzie takie samo. Oboje muszą odkryć siebie na nowo, poznać swoje dary i możliwości oraz dokonać trudnych wyborów. Lazlo znalazł się w sytuacji bez wyjścia. Będzie musiał zdecydować, co jest dla niego ważniejsze – życie ukochanej czy mieszkańców Szlochu? Oprócz wątków związanych ze Szlochem autorka wprowadza nową historię, opowiadającą o losach dwóch sióstr Kory i Novy, dorastających na peryferiach świata. Ich trudne życie wypełnione jest marzeniem o tym, że kiedyś, podobnie jak ich matka, zostaną wybrane do służby bojowej imperium. Marzenie o niezwykłej mocy, dzięki której można zasłużyć na ten zaszczyt, spełnia się, lecz nie w ten sposób, jakiego siostry oczekiwały. Muza Koszmarów Laini Taylor to drugi, po Marzycielu , tom dylogii Strange The Dreamer . I właściwie modelowy przykład, jak powinno się kontynuować fabułę. Pierwszy tom był wprowadzeniem do świata, pozwalał poznać bohaterów, drugi daje szerszą perspektywę i wypełnia luki w całe...
Czytaj więcej

Z bezmiaru eonów wypełzają – „Koszmary” H. P. Lovecraft, Hazel Heald

Obraz
Koszmary to zbiór pięciu opowiadań H. P. Lovecrafta napisanych we współpracy z Hazel Heald. Cień z Providence zajmował się nie tylko pisaniem własnych tekstów, ale i poprawianiem dzieł innych. Jedną z jego klientek w 1932 roku została Hazel Heald, a opowiadania zawarte w tym tomie są efektem ich współpracy. Tyle że H. P. Lovecraft tak przerobił teksty (a kto wie, może i napisał niemal w całości), iż nie wygląda na to, aby Heald miała na nie większy wpływ. O ile w opisywanym na blogu Kopcu (recenzję znajdziecie TUTAJ ) przynajmniej w jednym przypadku zastanawiałam się nad wpływem Zealii Bishop, tutaj gdybym nie wiedziała, że opowiadania powstały we współpracy z inną osobą, nie przyszłoby mi to do głowy. Zbiór zawiera pięć tekstów – Człowiek z kamienia , Koszmar w muzeum , Skrzydlata śmierć , Z bezmiaru eonów i Koszmar na cmentarzu . Są to opowiadania korzystające z typowych dla Lovecrafta środków wyrazu i chwytów fabularnych. Czyta się świetnie, mają ten typowy dla niego nastrój n...
Czytaj więcej

Królowa zrodzona z rycerskich marzeń – Feliks W. Kres „Pani Dobrego Znaku” (recenzja)

Obraz
  Puszcza Bukowa to największa knieja Szereru i źródło gigantycznego bogactwa właścicieli wywodzących się ze starożytnego książęcego rodu K.B.I.. Po śmierci bezdzietnego księcia wybucha skandal, ponieważ okazuje się, że dziedziczką fortuny ma być niewolnica Ezena, którą kaprys pana podniósł do godności małżonki. Na domiar złego nie należy ona do gigantycznie drogich Pereł, lecz była wcześniej praczką. No i jest półkrwi Armektanką. Czegoś takiego Dartan z pewnością nie zniesie, a inne gałęzie rodu K.B.I. już szykują pozwy procesowe. Ezena, była niewolnica, nie ma szans na zwycięstwo w sądzie. Jej cel jest jednak zupełnie inny i odmieni oblicze Szereru. W umyśle – ludzkim, bo już nie kocim – tkwiła jakaś potrzeba cudowności. Gotah wiele razy się zastanawiał, dlaczego człowiek nie jest w stanie przyjąć świata takiego, jakim był: rządzącego się swoimi własnymi prawami, dość przecież cudownego, nawet bez latających kamieni i innych dziwów ( Pani Dobrego Znaku. Wieczne Cesarstwo , s. 5...
Czytaj więcej

Tylko metal ocali świat – Grady Hendrix „Sprzedaliśmy dusze” („We Sold Our Souls ”)

Obraz
Kris Pulaski ma czterdzieści siedem lat i poczucie, że jej życie już się skończyło. Nędzną pracę udało jej się zdobyć tylko dzięki znajomościom brata. A przecież miało być zupełnie inaczej. Kiedyś Kris grała w metalowym zespole Dürt Würk, który stał u progu wielkiej kariery. I to właśnie w noc podpisywania kontraktu mającego wynieść ich na szczyt, wszystko się posypało. Kris niewiele pamięta z tamtych wydarzeń. Pogodziła się z losem, chodzi na terapię i łyka tabletki. Jednak gdy pewnego dnia zauważa plakaty reklamujące trasę koncertową jedynego członka Dürt Würk, który zrobił oszałamiającą karierę, Terry’ego Hunta, budzi się w niej gniew. Porzuca dotychczasowe życie, by odwiedzić pozostałych członków zespołu i dowiedzieć się, co tak naprawdę wydarzyło się przed laty. Sprzedaliśmy dusze Grady’ego Hendrixa to książka, która łączy w sobie elementy grozy z powieścią społeczno-psychologiczną. Autor stara się sportretować stan amerykańskiego społeczeństwa. Postawiona przez niego diagnoza ...
Czytaj więcej

Los jest nieubłagany – Bernard Cornwell „Excalibur”

Obraz
Nadeszło lato krwi i zemsty. Zdrada Lancelota i Ginewry boleśnie dotknęła Artura, który bezwzględnie stłumił rebelię fałszywego przyjaciela i uwięził niewierną żonę. Nie ma jednak czasu na rozpamiętywanie przeszłości, gdyż saksońscy wodzowie postanowili zakopać topór wojenny i wspólnie zaatakować Brytów. Dawni sojusznicy Artura, obecnie wyznający chrześcijaństwo, nie chcą udzielić pomocy poganom. Tymczasem Merlin i Nimue realizują własny plan. Zgromadzili wszystkie Skarby Brytanii i zamierzają przeprowadzić rytuał przywołania bogów, nie oglądając się na koszty. Stopniowo zaczyna się uwidaczniać rozdźwięk między nimi. Nimue coraz bardziej pogrąża się w szaleństwie i żadna cena nie wydaje się jej zbyt wysoka do zapłacenia. Excalibur to trzecia i ostatnia część Trylogii arturiańskiej Bernarda Cornwella, utrzymana w stylu, jaki znamy z poprzednich tomów. Narratorem jest zbliżający się do kresu życia mnich Derfel, który kiedyś był rycerzem walczącym u boku Artura . Pozwoliło to...
Czytaj więcej